Nie-miejsca pamięci

Nie-miejsca pamięci – rozproszone lokalizacje różnych ludobójstw, czystek etnicznych i innych podobnie motywowanych aktów przemocy, które nie są ani upamiętnione, ani też całkowicie zapomniane. W lokalnych kontekstach zwykle mają charakter negatywny; od dominujących kultur pamięci oddziela je brak widocznych śladów upamiętnienia (brak pomników, tablic, oznakowań) i/lub intencjonalne zaniedbanie. Cechą charakterystyczną nie-miejsc pamięci jest właśnie brak: informacji (jakiejkolwiek lub pełnej i historycznie precyzyjnej), materialnych form upamiętnień (tablic, pomników, muzeów) czy rozpoznania (jakichkolwiek oficjalnie wytyczonych granic terenu). Ich kolejny element to przeszła lub ciągła obecność ludzkich szczątków (ciała zmarłych), która nie została zneutralizowana rytuałami pogrzebowymi (dlatego takich miejsc nie nazywamy grobami, ale grzebaliskami). Przestrzenie te często są przekształcane, poddawane manipulacjom lub w ten czy inny sposób kontestowane (dewastowane, zaśmiecane). Termin „nie-miejsca pamięci” został po raz pierwszy użyty przez Claude’a Lanzmanna, francuskiego dokumentalistę, który w latach 70. XX w. wraz ze swoją ekipą filmową odwiedzał nieupamiętnione miejsca po obozach i gettach, kręcąc film Shoah; koncepcja ta rozwijana jest m.in. w dostępnej online publikacji Ośrodka Badań nad Kulturami Pamięci Nie-miejsca pamięci. Elementarz (2017) czy książce Romy Sendyki Poza obozem. Nie-miejsca pamięci – próba rozpoznania (2021).