Sztuka, aktywizm, pamięć
Interdyscyplinarne podejścia do trudnego dziedzictwa
Program
Istnieją miejsca, obiekty i historie, które można nazwać "trudnym" czy "kontestowanym" dziedzictwem. To szczególny rodzaj tego, co zostało z przeszłości - znaczący, a jednocześnie mający tendencje do wywoływania społecznych podziałów i często opierający się wszelkim próbom wygodnego uznania go za część historii i tożsamości danej grupy. Przykłady praktyk artystycznych, aktywistycznych i instytucjonalnych, udowadniają jednak, że podejście interdyscyplinarne - bazujące na wykorzystaniu sztuki, partycypacji i zaangażowania wielu aktorów oraz działań oddolnych - ma potencjał do radzenia sobie z wyzwaniami, jakie trudne dziedzictwo generuje.
Wydarzenie jest spotkaniem ekspertów/ek i praktyków/ek zajmujących się dziedzictwem żydowskim, działaczy/ek na rzecz pamięci, artystów/ek, edukatorów/ek i organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Jego celem jest wspólne zastanowienie się nad potencjałem różnych podejść do tzw. "trudnego dziedzictwa". W szczególności interesuje nas potencjał wykorzystania sztuki i multidyscyplinarnego zestawu narzędzi do pracy z narracjami, miejscami, obiektami trudnego dziedzictwa.
Wydarzenie składa się z dwóch dni. Pierwszy dzień to spotkanie artystów i artystek żydowskich. Zapraszamy twórców i twórczynie identyfikujących się jako Żydzi, którzy w swojej twórczości zgłębiają żydowską historię, doświadczenia, tradycję lub religię, do udziału w wydarzeniu, którego celem jest budowanie relacji oraz dyskusja na temat roli sztuki jako narzędzia pracy z przeszłością. Spotkanie będzie krokiem w kierunku ustanowienia sieci (lub innej formy) relacji pomiędzy członkami grupy, którą instytucje organizujące są skłonne wspierać i rozwijać, korzystając z wyników wydarzenia.
Drugi dzień składa się z czterech sesji. Dwie pierwsze skupiają się na miejscach i obiektach, które można określić mianem trudnego dziedzictwa. Trzecia będzie debatą wokół jednego konkretnego obiektu i pytań, jakie on stawia. Czwartą będzie dyskusja panelowa na temat zastosowań sztuki jako metody pracy z trudnym dziedzictwem.
-
Ewa Chomicka
Antropolożka kultury, polonistka, muzealniczka i kuratorka sztuki współczesnej. Kieruje Laboratorium Praktyk Muzealnych w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, komórką̨ zajmującą się rozwojem współpracy między muzeum a artystami i artystkami współczesnymi, a także interdyscyplinarnych inicjatyw, łączących ze sobą sztukę współczesną, badania i aktywizm. Członkini Kolektywu Klimatycznego wypracowującego w 2019 roku manifest klimatyczny we współpracy z organizacją We Are Museums. Członkini grup: Muzea dla Klimatu, Chór Klimatyczny i kolektywu Kultura dla Klimatu, inicjatorka zielonego zespołu w Muzeum POLIN.
-
Aleksandra Janus
Doktorka antropologii, prezeska Fundacji Zapomniane, kuratorka programu „Exercising modernity”. Jest współpracowniczką Ośrodka Badań nad Kulturami Pamięci UJ, członkinią rady serii wydawniczej Wystawianie Teorii. W swojej pracy akademickiej i twórczej zajmuje się badaniem kultur pamięci, strategii upamiętniania oraz roli instytucji w procesie instytucjonalizacji dyskursów na temat przeszłości, a także interwencjami we współczesne krajobrazy pamięci. Współpracowała z dr Natalią Romik przy projekcie badawczym, którego rezultatem była wystawa "Kryjówki. Architektura przetrwania" prezentowania w 2022 roku w Zachęcie - Narodowej Galerii Sztuki i TRAFO Trafostacja Sztuki w Szczecinie. Jest współautorką i współredaktorką dwutomowej publikacji "Nie-miejsca pamięci" (2021), a także członkinią i współzałożycielką grupy Muzea dla Klimatu oraz kolektywu Kultura dla Klimatu.
-
Agnieszka Jabłońska
Współzałożycielka i dyrektorka Fundacji Urban Memory (UMF) we Wrocławiu zajmującej się dziedzictwem i pamięcią o przedwojennej społeczności żydowskiej miasta – ówczesnego niemieckiego Breslau. Menedżerka, fundraiserka, aktywistka kulturalna i badaczka judaistyki. W latach 2020-2021, pracowała jako European Partnership Manager dla izraelsko-palestyńskiej organizacji edukacyjnej The Middle East Entrepreneurs of Tomorrow – MEET. Ma za sobą dziesięcioletnią karierę zawodową w Brukseli, gdzie specjalizowała się w zarządzaniu wydarzeniami korporacyjnymi i publicznymi oraz strategiami komunikacyjnymi z udziałem programów i instytucji Unii Europejskiej. Magister Politologii Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Cywilizacji Żydowskich z Hochschule für Jüdische Studien Heidelberg. Absolwentka rocznego programu w Europejskim Instytucie Studiów Żydowskich w Szwecji – Paideia. Stypendystka Nahum Goldman Fellowship oraz Szloma-Albam Stiftung. Współautorka publikacji „Breslau / Wrocław 1933–1949. Studien zur Topographie der Shoah” będącej wynikiem projektu badawczego prowadzonego przez Drezdeński Uniwersytet Techniczny.
-
Karolina Jakoweńko
Założycielka i prezeska fundacji Brama Cukermana w Będzinie. Ukończyła kulturoznawstwo na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Jest przewodniczką terenową po Województwie Śląskim. Ukończyła studia podyplomowe w Katedrze Judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Jest dyplomowaną edukatorką Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie. Od 2016 roku jest kierowniczką Domu Pamięci Żydów Górnośląskich, oddziału Muzeum w Gliwicach.
-
Aleksandra Karkowska-Rogińska
Judaistka, filolożka, literaturoznawczyni. Absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Współpracowała m.in. z POLIN, Stowarzyszeniem Żydowski Instytut Historyczny, Uniwersytetem Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Instytutem Badań Literackich Państwowej Akademii Nauk. Od 4 lat związana z Muzeum Warszawskiej Pragi, gdzie zajmuje się edukacją.
-
Magda Rubenfeld
Aktywistka, kuratorka i animatorka kultury. Od lat współpracuje z organizacjami żydowskimi w kraju i za granicą przy tworzeniu nowatorskich i oryginalnych projektów społecznościowych, edukacyjnych i artystycznych. Współzałożycielka licznych polsko-żydowskich inicjatyw kulturalnych. Zawodowo koordynatorka na Europę Środkowo-Wschodnią organizacji Limmud, zajmującej się oddolną edukacją żydowską i zrzeszającej 92 organizacji na całym świecie. Od 2017 współzałożycielka i współkuratorka FestivALTu.
Pierwsza sesja koncentrować się będzie na miejscach, które można uznać za przykłady "trudnego dziedzictwa". W czasie krótkich prezentacji prelegentki zaprezentują konkretne miejsca i omówią wyzwania, z którymi się mierzą podejmując pracę zmierzającą do ich rewitalizacji, upamiętnienia lub udostępnienia szerszej publiczności.
-
Renata Piątkowska
Historyczka sztuki, kustosz dyplomowany, Główna Kuratorka Zbiorów Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego (studia magisterskie w Instytucie Historii Sztuki UW w latach 1980-1986), doktor nauk o sztuce (2001). Głównym przedmiotem jej pracy zawodowej i naukowej jest sztuka i kultura wizualna Żydów XIX i XX wieku. Prowadzi działalność dydaktyczną na Uniwersytecie Warszawskim – wykład kursowy Sztuka Żydowska / Jewish Art w Zakładzie Hebraistyki na Wydziale Orientalistycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Od 2015 r. prowadzi zajęcia ze sztuki żydowskiej na Podyplomowych studiach polsko-żydowskich w Instytucie Badań Literackich PAN. Członkini Polskiego Instytutu Studiów nad Sztuką Świata i Polskiego Towarzystwa Studiów Jidyszystycznych.
-
Magdalena Kruszewska-Polak
Starszy Specjalista w Dziale Zbiorów Muzeum Getta Warszawskiego, archeolog, badaczka sepulkralnego dziedzictwa poniemieckiego Ziemi Lubuskiej, popularyzatorka dawnych tradycji sadowniczych na rzecz zachowania dziedzictwa przyrodniczego, historyczne i kulturowego.
-
Magdalena Zych
antropolożka kultury, kustoszka i kuratorka Muzeum Etnograficznego w Krakowie, gdzie od 2009 roku koordynuje projekty badawcze, tworzy publikacje i projekty wystawiennicze. Kreuje przestrzeń współpracy między artystami, aktywistami i społecznością akademicką. Zajmuje się m. in. praktykami skupionymi wokół muzealnych kolekcji etnograficznych. Uczestniczyła w konsorcjum TRACES (2016-2019) programu Horyzont 2020, zainicjowała projekt o kolekcji syberyjskiej MEK w ramach NPRH (2016-2019), uczestniczy w projekcie TRACTS (CA20134) i w kanadyjskim konsorcjum „Thinking Through the Museum”.
-
Łukasz Bukowiecki
Kulturoznawca, socjolog kultury, historyk muzealnictwa. Adiunkt w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego i współpracownik Centrum Badań nad Pamięcią Społeczną na Wydziale Socjologii UW, gdzie w latach 2018–2021 pracował na kontrakcie podoktorskim w międzynarodowym projekcie badawczym „European
Colonial Heritage Modalities in Entangled Cities” (Horyzont 2020). Wykonawca w grancie NCN „Pamięć społeczna a post-imperialne dziedzictwo rosyjskie w Polsce” (2022–2025). Autor książki "Muzea-preteksty. Niezrealizowane przedsięwzięcia muzealne wobec negatywnego dziedzictwa w Warszawie" (2021), która została uznana za najlepszą monografię roku o tematyce pamięcioznawczej w konkursie polskiej grupy regionalnej Memory Studies Association. W 2024 roku ukaże się jego książka na temat powojennych koncepcji odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie.
Druga sesja koncentrować się będzie na obiektach - znajdujących się w kolekcjach muzealnych i prywatnych, a także takich - które stanowią wyzwanie dla badaczy/ek, muzealników/ek, kuratorów/ek. W czasie krótkich prezentacji prelegenci zaprezentują konkretne obiekty i omówią wyzwania i dylematy, na jakie natrafiają w procesie ich opracowania, katalogowania oraz potencjalnego prezentowania szerokiej publiczności.
-
Aleksandra Janus
Doktorka antropologii, prezeska Fundacji Zapomniane, kuratorka programu „Exercising modernity”. Jest współpracowniczką Ośrodka Badań nad Kulturami Pamięci UJ, członkinią rady serii wydawniczej Wystawianie Teorii. W swojej pracy akademickiej i twórczej zajmuje się badaniem kultur pamięci, strategii upamiętniania oraz roli instytucji w procesie instytucjonalizacji dyskursów na temat przeszłości, a także interwencjami we współczesne krajobrazy pamięci. Współpracowała z dr Natalią Romik przy projekcie badawczym, którego rezultatem była wystawa "Kryjówki. Architektura przetrwania" prezentowania w 2022 roku w Zachęcie - Narodowej Galerii Sztuki i TRAFO Trafostacja Sztuki w Szczecinie. Jest współautorką i współredaktorką dwutomowej publikacji "Nie-miejsca pamięci" (2021), a także członkinią i współzałożycielką grupy Muzea dla Klimatu oraz kolektywu Kultura dla Klimatu.
-
Luiza Nader
Historyczka sztuki, adiunkt na Wydziale Zarządzania Kulturą Wizualną Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Jej badania koncentrują się na sztuce nowoczesnej, awangardowej i neoawangardowej, związkach wydarzeń granicznych z polem kulturowym, relacjach sztuki i Holokaustu. Inspiruje się teoriami afektu, traumy, pamięci, archiwum, koncepcjami związanymi ze „zwrotem materialnym” oraz humanistyką i etyką afirmatywną. Obecnie pracuje nad książką habilitacyjną poświęconą cyklowi kolaży Władysława Strzemińskiego Moim przyjaciołom Żydom i Teorii widzenia. Autorka książki Konceptualizm w PRL (2009).
-
Natalia Romik
Absolwentka politologii, praktyczka architektury, projektantka, artystka, członkinią Stowarzyszenia Architektów Polskich. W 2018 roku uzyskała stopień doktora w Bartlett School of Architecture, University College London. W swojej praktyce łączy badania akademickie z metodami sztuki współczesnej i architektury. Dr Romik jest laureatką licznych stypendiów i nagród, w tym Dań David Award. W latach 2007-2014 współpracowała z pracownią Nizio Design m.in. jako: Konsultant ds. projektu wystawy stałej „Galerii XIX wieku” w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN; i współautor renowacji XVIII-wiecznej synagogi w Chmielniku. Jest członkiem kolektywu architektonicznego SENNA, który zaprojektował m.in. wystawę stałą XIX-wiecznego neogotyckiego żydowskiego Domu Przedpogrzebowego w Gliwicach pt. „Dom Pamięci Żydów Górnośląskich”.
-
Marta Frączkiewicz
Kuratorka Zbiorów w Muzeum Historii Żydów Polskich Polin. Zajmuje się przede wszystkim pracą z pamiątkami osobistymi i historycznymi. Działania te obejmują zarówno kontakt z darczyńcami – często także wywiad historii mówionej, prowadzenie kwerend muzealnych i archiwalnych w celu pozyskania danych dotyczących historii obiektów, opracowanie ewidencyjne oraz merytoryczne zbiorów, a także ich promocję w formie przygotowania tekstów popularyzatorskich oraz artykułów naukowych dotyczących kolekcji. Do jej zadań należy także współpraca z innymi Muzeami oraz instytucjami w zakresie kwerend muzealnych oraz promocji dziedzictwa kulturowego Żydów polskich, a także współpraca ze specjalistami w zakresie promocji zbiorów w ramach Projektu Żydowskie Dziedzictwo Kulturowe oraz tworzenia Portalu Kolekcji POLIN.
-
Aldona Modrzewska
Kierowniczka Działu Zbiorów w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Jej obowiązki zawodowe związane są z długoterminową ochroną zbiorów, w tym ustalaniem i utrzymywaniem wysokich standardów opieki nad zbiorami, począwszy od pozyskania zbiorów, przez ich konserwację, digitalizację oraz ekspozycję i udostępnienie. Organizuje, nadzoruje i wspiera pracę kilkusetosobowego zespołu kuratorów_ek zbiorów, inwentaryzatorów_ek, konserwatorów_ek, specjalistów_ek ds. digitalizacji i udostępniania zbiorów i fotografów. Jest współzałożycielką Polskiego Stowarzyszenia Inwentaryzatorów Muzealnych (PSIM) i od momentu jego powstania w 2015 r. do chwili obecnej – aktywnym członkiem zarządu Stowarzyszenia.
-
Maria Ferenc
Docjolożka‚ badaczka Zagłady Żydów‚ pracowniczka Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma. Koordynatorka projektu badawczego „Encyklopedia getta warszawskiego”‚ współredaktorka kilku tomów dokumentów z Archiwum Ringelbluma.
Podczas sesji trzeciej pochylimy się nad jednym obiektem: szafą odnalezioną w 2022 roku w Hucie Zaborowskiej, która najprawdopodobniej była wojenną kryjówką żydowskiego dziecka. W pierwszej części dr Aleksandra Janus, prof. Luiza Nader i dr Natalia Romik zaprezentują wyniki swoich badań rzucających światło na historię obiektu i znajdujących się w nim rysunków i inskrypcji. W drugiej części grono zaproszonych gości zaprezentuje swoje komentarze dotyczące obiektu, a następnie publiczność będzie mogła włączyć się do rozmowy na temat pytań i wyzwań, które się z nim wiążą.
- Omer Krieger
- Tomer Zirkilevich
- Robert Yerachmiel Sniderman
- Felicitas Heimann-Jelinek
- Natalia Romik
- Alek Hudzik
Dyskusja panelowa zamykająca wydarzenie dotyczyć będzie potencjału i użyteczności sztuki jako narzędzia pracy z pamięcią i przeszłością, zwłaszcza tą trudną, niewygodną, mającą tendencję do prowokowania społecznych podziałów. Wspólnie z zaproszonymi gośćmi/gościniami zastanowimy się nad tym, w jaki sposób sztuka bywa i może być wykorzystywana w badaniach, działaniach aktywistycznych oraz projektach dążących do otwarcia publicznej dyskusji na tematy, które bywają marginalizowane przez konkretne grupy i społeczności jako niewygodne dla budowania pozytywnego obrazu samych siebie i własnej historii.